وبا چیست؟

وبا چیست؟

وبا یک بیماری عفونی حاد گوارشی است که با اسهال شدید و آبکی بروز می‌کند و در صورت عدم درمان به‌موقع می‌تواند در مدت‌زمان کوتاهی منجر به کم‌آبی شدید، شوک و حتی مرگ شود. عامل این بیماری، باکتری «ویبریو کلرا» (Vibrio cholerae) است که تنها انسان را مبتلا می‌کند و معمولاً از طریق آب یا غذای آلوده منتقل می‌شود. این بیماری بیشتر در مناطق گرم، مرطوب، دارای زیرساخت بهداشتی ضعیف و در فصل‌های گرم سال (به‌ویژه از اردیبهشت تا آبان) شایع است.

علائم وبا

علائم بیماری وبا معمولاً به‌صورت ناگهانی ظاهر می‌شوند و در اغلب موارد با اسهال آبکی بسیار شدید همراه هستند. این علائم در عرض چند ساعت می‌توانند باعث از دست رفتن مقادیر قابل توجهی مایع و املاح بدن شوند.

شایع‌ترین علائم شامل موارد زیر است:

• اسهال بسیار شدید، آبکی، بدون بوی بد، شفاف یا کدر با ظاهری مشابه «آب برنج»

• دفعات مکرر اجابت مزاج به‌گونه‌ای که شمارش آن دشوار است

• استفراغ بدون پیش‌درآمد یا حالت تهوع قبلی

• گرفتگی و درد شدید عضلات، به‌ویژه در ناحیه پشت ساق پا

• تشنگی زیاد و احساس عطش مداوم

• خشکی دهان و زبان

• کاهش یا قطع ادرار

• فرورفتگی چشم‌ها و کاهش کشسانی پوست در موارد کم‌آبی شدید

• احساس ضعف و بی‌حالی

در صورت مشاهده چنین علائمی، به‌ویژه در مناطق پرخطر، مراجعه فوری به پزشک یا مرکز درمانی ضروری است.

راههای انتقال بیماری وبا

وبا معمولاً از طریق مصرف آب یا غذای آلوده به مدفوع فرد بیمار یا ناقل منتقل می‌شود. این بیماری به‌شدت واگیردار است و هم از راه مستقیم و هم غیرمستقیم می‌تواند گسترش یابد.

راه‌های مستقیم انتقال:

• تماس با مدفوع یا استفراغ بیمار

• تماس با دست‌ها، لباس‌ها، ظروف و سطوح آلوده

• مراقبت از فرد بیمار بدون رعایت بهداشت مناسب

راه‌های غیرمستقیم انتقال:

• نوشیدن آب آلوده از منابعی مانند چاه‌های باز، رودخانه‌ها، استخرهای بدون تصفیه یا جوی‌ها

• مصرف یخ تهیه‌شده از آب آلوده

• شستن میوه و سبزیجات با آب ناسالم

• استحمام یا شستن ظروف در منابع آب غیر بهداشتی

• مصرف غذای دریایی خام یا نیم‌پز مانند صدف و ماهی

• نگهداری غذا در دمای محیط، به‌ویژه تخم‌مرغ، شیر یا گوشت پخته‌شده

• تغذیه نوزاد با شیشه شیر آلوده یا دست آلوده

وبا در مناطقی که دسترسی به آب لوله‌کشی ایمن وجود ندارد یا بهداشت مواد غذایی رعایت نمی‌شود شیوع بیشتری دارد.

پیشگیری از وبا

پیشگیری از ابتلا به وبا بر پایه رعایت بهداشت فردی، استفاده از آب سالم و حفظ ایمنی مواد غذایی استوار است. رعایت این نکات به‌ویژه در زمان شیوع بیماری در یک منطقه، بسیار ضروری است.

توصیه‌های بهداشتی برای پیشگیری:

• مصرف آب آشامیدنی تصفیه‌شده یا جوشیده

• کلرزنی آب در مناطقی که آب سالم در دسترس نیست

• شست‌وشوی سبزیجات و میوه‌ها با آب سالم و ضدعفونی‌کردن آن‌ها

• خودداری از مصرف غذاهای خیابانی، ساندویچ‌های آماده، آبمیوه، معجون، بستنی و سایر خوراکی‌هایی که شرایط نگهداری بهداشتی ندارند

• عدم خرید از دست‌فروشان یا فروشندگان غیرمجاز

• پرهیز از مصرف یخ تهیه‌شده با آب غیر بهداشتی

• نگهداری مواد غذایی در یخچال و جلوگیری از ماندن غذا در دمای اتاق

• استفاده از ظروف تمیز برای تهیه و نگهداری غذا

• جلوگیری از دسترسی مگس‌ها به مواد غذایی

شست‌وشوی صحیح دست‌ها برای جلوگیری از وبا

دست‌ها یکی از مهم‌ترین راه‌های انتقال غیرمستقیم باکتری وبا هستند. شست‌وشوی مکرر و صحیح دست با آب و صابون باید در موارد زیر انجام شود:

• قبل از تهیه یا مصرف غذا

• قبل از شیر دادن یا غذا دادن به کودک

• بعد از استفاده از سرویس بهداشتی

• بعد از شست‌وشوی کودک یا تعویض پوشک

• بعد از تماس با گوشت خام، مرغ، ماهی یا سبزیجات نشسته

• پس از جمع‌آوری زباله یا تماس با حیوانات

استفاده از صابون و آب تمیز در تمام این موارد ضروری است و در صورت عدم دسترسی به آب، می‌توان از مواد ضدعفونی‌کننده مبتنی بر الکل استفاده کرد.

درمان وبا

درمان اصلی بیماری وبا، جبران سریع کم‌آبی و اختلالات الکترولیتی بدن است. اگر این درمان در زمان مناسب آغاز شود، اکثر بیماران به‌سرعت بهبود می‌یابند.

روش‌های درمانی عبارتند از:

• مصرف محلول ORS (محلول خوراکی آبرسان) در مقادیر زیاد به‌محض شروع اسهال

• تجویز سرم داخل وریدی در موارد کم‌آبی شدید یا عدم تحمل مایعات خوراکی

• استفاده از آنتی‌بیوتیک در برخی موارد شدید یا برای کاهش مدت بیماری و حجم مدفوع (تحت نظر پزشک)

• مراقبت ویژه در کودکان، سالمندان و بیماران با بیماری‌های زمینه‌ای

ORS بهترین و سریع‌ترین راه برای جبران آب و املاح از دست‌رفته بدن است. این محلول باید به‌صورت آماده از داروخانه تهیه شود یا طبق دستور، در منزل تهیه و مصرف گردد.

مراقبت خانگی بیماران مبتلا به وبا

در مواردی که علائم وبا خفیف باشد، درمان حمایتی در منزل امکان‌پذیر است، به‌شرطی که بیمار به مقدار کافی محلول ORS مصرف کند و علائم کم‌آبی شدید دیده نشود. رعایت برخی نکات کلیدی در این دوره ضروری است:

• ادامه مصرف غذاهای سبک و مایعات گرم

• پرهیز از مصرف شیر، لبنیات یا غذاهای سنگین تا زمان بهبودی کامل

• بررسی تعداد دفعات اجابت مزاج و میزان مایعات مصرفی

• مراجعه سریع به پزشک در صورت تشدید علائم یا مشاهده نشانه‌هایی از کم‌آبی مانند خشکی دهان، سرگیجه، یا کاهش ادرار

در مواردی که بیمار دچار ضعف شدید، کهولت سن یا ناتوانی در جابه‌جایی است، دریافت خدمات درمان در منزل، مانند تزریق در منزل، تزریق سرم در منزل، مشاوره پزشکی یا تجویز دارو، گزینه‌ای ایمن و مؤثر خواهد بود.

ضرورت مراجعه فوری به پزشک در موارد مشکوک به وبا

وبا می‌تواند به‌سرعت باعث کاهش شدید مایعات بدن و بروز شوک شود، بنابراین مراجعه فوری به پزشک یا درخواست ویزیت در منزل در صورت مشاهده علائم اولیه این بیماری، بسیار مهم است. این نکته به‌ویژه برای گروه‌های پرخطر مانند:

• کودکان خردسال

• سالمندان

• زنان باردار

• بیماران دارای بیماری‌های زمینه‌ای (دیابت، نارسایی کلیوی، نقص ایمنی و…)

از اهمیت بیشتری برخوردار است، چرا که در این افراد احتمال بروز عوارض و مرگ‌ومیر بیشتر است. تشخیص زودهنگام و شروع به‌موقع درمان می‌تواند جان بیمار را نجات دهد. همچنین در صورت وخامت حال بیمار میتوانید از خدمات آمبولانس خصوصی یا ویزیت متخصص طب اورژانس در منزل نیز استفاده کنید.