سکته مغزی چیست

سکته مغزی چیست

سکته مغزی یا «انفارکتوس مغزی» یکی از جدی‌ترین و شایع‌ترین فوریت‌های پزشکی است که به دلیل اختلال در خون‌رسانی به بخشی از بافت مغز رخ می‌دهد. مغز برای انجام فعالیت‌های حیاتی خود به جریان مداوم خون، اکسیژن و مواد مغذی نیاز دارد و قطع این جریان حتی به مدت چند دقیقه می‌تواند باعث آسیب جبران‌ناپذیر یا مرگ سلول‌های عصبی شود. این اختلال معمولاً در اثر بسته شدن یا پارگی یکی از رگ‌های خونی مغز ایجاد می‌شود و بسته به محل آسیب، می‌تواند منجر به از دست رفتن توان حرکتی، حسی یا گفتاری در بخش‌های مختلف بدن شود.
سکته مغزی یک وضعیت حاد و تهدیدکننده زندگی است که نیازمند تشخیص و درمان فوری است. هر دقیقه تأخیر در شروع درمان باعث مرگ هزاران سلول مغزی می‌شود، به همین دلیل در پزشکی اصطلاحاً گفته می‌شود «زمان، مغز است». مداخله سریع پزشکی می‌تواند شدت آسیب را کاهش داده و شانس بهبود کامل بیمار را افزایش دهد.

برای آشنایی با نکات و روش‌های صحیح مراقبت از بیمار سکته مغزی در منزل می‌توانید این مقاله را مطالعه کنید.

انواع سکته مغزی

از نظر علت ایجاد، سکته مغزی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

سکته مغزی ایسکمیک

این نوع شایع‌ترین شکل سکته مغزی است و زمانی رخ می‌دهد که مسیر جریان خون در یک شریان مغزی مسدود شود. این انسداد ممکن است به دلیل تشکیل لخته خون در همان محل (سکته ترومبوتیک) یا حرکت لخته از بخش دیگری از بدن و گیر کردن آن در عروق مغزی (سکته آمبولیک) ایجاد شود. عامل اصلی این نوع سکته، رسوب چربی و کلسترول در دیواره عروق یا همان آترواسکلروز است که به مرور زمان مسیر جریان خون را تنگ و مسدود می‌کند.

سکته مغزی هموراژیک

در سکته هموراژیک، یک رگ خونی در مغز پاره شده و خون به بافت مغز یا فضای اطراف آن نشت می‌کند. این خونریزی می‌تواند ناشی از فشار خون بالا، پارگی آنوریسم، بدشکلی‌های مادرزادی عروق مغزی یا ضربه شدید به سر باشد. تجمع خون در بافت مغز باعث افزایش فشار داخل جمجمه و آسیب بیشتر به سلول‌های عصبی می‌شود. سکته هموراژیک نسبت به نوع ایسکمیک کمتر شایع است اما معمولاً شدیدتر و با خطر مرگ و ناتوانی بیشتری همراه است.

برای آشنایی کامل با سکته قلبی، علل، علائم و راه‌های پیشگیری می‌توانید به این مقاله مراجعه کنید.

علائم سکته مغزی

علائم سکته مغزی معمولاً به طور ناگهانی بروز می‌کنند و شدت آن‌ها بستگی به محل آسیب در مغز و میزان درگیری عروق دارد. گاهی این علائم تنها چند دقیقه ادامه دارند و سپس برطرف می‌شوند که به آن «حمله ایسکمیک گذرا» یا TIA گفته می‌شود، اما حتی در این حالت نیز باید فوراً به پزشک مراجعه کرد، چون ممکن است پیش‌درآمد یک سکته مغزی شدید باشد. شایع‌ترین علائم هشدار سکته مغزی عبارتند از:

• ضعف یا بی‌حسی ناگهانی در صورت، بازو یا پا که معمولاً در یک سمت بدن رخ می‌دهد

• اختلال ناگهانی در صحبت کردن یا فهمیدن صحبت دیگران

• تاری دید، دوبینی یا کاهش ناگهانی بینایی در یک یا هر دو چشم

• سرگیجه، عدم تعادل یا ناهماهنگی حرکات بدن

• سردرد بسیار شدید و ناگهانی بدون علت مشخص، که ممکن است با تهوع و استفراغ همراه باشد

روش تشخیص سریع سکته مغزی

به دلیل اینکه هر دقیقه تأخیر در درمان باعث آسیب بیشتر به سلول‌های مغزی می‌شود، شناسایی سریع علائم اهمیت حیاتی دارد. یکی از روش‌های ساده برای تشخیص سکته مغزی استفاده از قانون FAST است:

• F (Face): از فرد بخواهید لبخند بزند. اگر یک سمت صورت افتادگی یا بی‌حرکتی دارد، می‌تواند نشانه سکته باشد.

• A (Arms): از فرد بخواهید هر دو دست را بالا ببرد. اگر یکی از دست‌ها به سمت پایین می‌افتد یا قدرت کافی ندارد، احتمال سکته وجود دارد.

• S (Speech): از فرد بخواهید یک جمله ساده را تکرار کند. گفتار نامفهوم یا دشواری در صحبت کردن می‌تواند هشداردهنده باشد.

• T (Time): در صورت مشاهده هر یک از علائم فوق، حتی اگر موقت باشند، فوراً با اورژانس تماس بگیرید. زمان در درمان سکته مغزی تعیین‌کننده است.

عوامل خطر سکته مغزی

عوامل متعددی می‌توانند احتمال بروز سکته مغزی را افزایش دهند. برخی از این عوامل قابل کنترل هستند و با تغییر سبک زندگی یا درمان پزشکی می‌توان آن‌ها را کاهش داد، اما برخی دیگر مانند سن یا سابقه خانوادگی قابل تغییر نیستند. مهم‌ترین عوامل خطر عبارتند از:

• فشار خون بالا که شایع‌ترین علت سکته‌های مغزی است

• دیابت و قند خون کنترل‌نشده

• کلسترول و تری‌گلیسرید بالا

• بیماری‌های قلبی به‌ویژه فیبریلاسیون دهلیزی و نارسایی قلب

• مصرف دخانیات که باعث آسیب به دیواره عروق و افزایش لخته‌سازی می‌شود

• اضافه‌وزن، چاقی شکمی و کم‌تحرکی

• مصرف بیش از حد الکل و سوءمصرف مواد مخدر

• رژیم غذایی ناسالم با مصرف زیاد نمک، چربی اشباع و قندهای ساده

• استرس مزمن و فشارهای روانی شدید

• سابقه خانوادگی یا ژنتیکی سکته مغزی

• سن بالای ۵۵ سال که با افزایش خطر همراه است

عوارض سکته مغزی

پیامدهای سکته مغزی بسته به محل آسیب و وسعت آن متفاوت است. برخی بیماران پس از درمان سریع ممکن است بهبود کامل پیدا کنند، اما در بسیاری موارد عوارض طولانی‌مدت باقی می‌ماند. شایع‌ترین این عوارض شامل موارد زیر است:

• فلج کامل یا ضعف عضلانی در یک سمت بدن (همی‌پلژی یا همی‌پارزی)

• مشکلات گفتاری، تکلم نامفهوم یا ناتوانی در درک زبان (آفازی)

• اختلال در بلع که می‌تواند باعث خفگی یا عفونت ریه شود

• مشکلات حافظه، تمرکز و عملکرد شناختی

• افسردگی، اضطراب یا تغییرات خلقی ناشی از آسیب مغزی و فشار روانی

• اختلالات بینایی مانند دوبینی یا کاهش میدان دید

• مشکلات تعادلی و عدم هماهنگی حرکتی که خطر سقوط را افزایش می‌دهد

روش‌های درمان سکته مغزی

انتخاب روش درمانی سکته مغزی به نوع آن، محل و وسعت آسیب، و زمان مراجعه بیمار بستگی دارد. دو نوع اصلی سکته مغزی یعنی سکته ایسکمیک و سکته هموراژیک رویکردهای درمانی متفاوتی دارند و مداخله سریع در هر دو نوع برای حفظ جان بیمار و کاهش عوارض ضروری است.

درمان سکته مغزی ایسکمیک

سکته ایسکمیک به دلیل انسداد شریان‌های مغزی رخ می‌دهد و هدف اصلی درمان، باز کردن مسیر جریان خون و جلوگیری از تشکیل لخته‌های جدید است. مهم‌ترین روش‌های درمانی عبارتند از:

• داروهای حل‌کننده لخته (ترومبولیتیک‌ها): داروی tPA (آلتپلاز) در صورتی که ظرف ۴٫۵ ساعت پس از شروع علائم تزریق شود، می‌تواند لخته را حل کند و جریان خون را بازگرداند.

• داروهای ضد پلاکت و ضد انعقاد: مانند آسپیرین یا داروهای جدیدتر برای پیشگیری از تشکیل لخته‌های تازه.

• برداشت مکانیکی لخته (ترومبکتومی مکانیکی): روشی مداخله‌ای که طی آن با استفاده از کاتتر، لخته از عروق بزرگ مغزی خارج می‌شود. این روش معمولاً تا ۶ ساعت و در برخی شرایط خاص تا ۲۴ ساعت پس از شروع علائم قابل انجام است.

درمان سکته مغزی هموراژیک

این نوع سکته ناشی از پارگی یک رگ خونی در مغز و خونریزی است. در این موارد، جلوگیری از ادامه خونریزی و کاهش فشار واردشده بر بافت مغز اهمیت دارد. روش‌های درمانی شامل:

• کنترل دقیق فشار خون برای پیشگیری از خونریزی بیشتر

• جراحی مغز برای ترمیم رگ پاره‌شده، تخلیه خون تجمع‌یافته یا بستن آنوریسم

• درمان بدشکلی‌های عروقی (AVM) با جراحی یا روش‌های مداخله‌ای بسته به محل و اندازه ضایعه

توانبخشی پس از سکته مغزی

پس از مرحله حاد، توانبخشی نقش حیاتی در بازگشت توانایی‌ها و بهبود کیفیت زندگی بیمار دارد. این روند ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه پیدا کند و شامل موارد زیر است:

• فیزیوتراپی برای بازگرداندن قدرت، انعطاف‌پذیری و هماهنگی عضلات

• گفتاردرمانی برای بهبود تکلم، درک زبان و توانایی بلع

• کاردرمانی برای آموزش مجدد فعالیت‌های روزمره و افزایش استقلال فردی

• حمایت روانشناختی برای کمک به مقابله با افسردگی، اضطراب و تغییرات خلقی

پیشگیری از سکته مغزی

پیشگیری، مؤثرترین راه برای کاهش خطر سکته مغزی است. رعایت اقدامات زیر می‌تواند تا حد زیادی احتمال بروز آن را کم کند:

• کنترل فشار خون با دارو، رژیم غذایی مناسب و کاهش نمک

• ترک کامل سیگار و اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود

• پیروی از یک رژیم غذایی سالم، غنی از سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل و چربی‌های مفید

• انجام فعالیت بدنی منظم و متناسب با شرایط فرد

• کنترل دقیق قند خون در بیماران دیابتی

• کاهش کلسترول و تری‌گلیسرید با تغییر سبک زندگی و در صورت لزوم دارو

• محدود کردن مصرف الکل و پرهیز از مواد مخدر

استفاده از خدمات پزشکی در منزل برای بیماران سکته مغزی

بیماران سکته مغزی، به‌ویژه در روزها و هفته‌های نخست پس از بروز حمله، به مراقبت‌های تخصصی و پیگیری مستمر نیاز دارند. انتقال این بیماران به مراکز درمانی ممکن است با دشواری، خطر سقوط یا تشدید علائم همراه باشد. به همین دلیل، استفاده از خدمات پزشکی در منزل یک راهکار ایمن و مؤثر برای ادامه روند درمان و توانبخشی به شمار می‌آید.

این خدمات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• ویزیت دوره‌ای پزشک برای ارزیابی وضعیت عمومی و نورولوژیک بیمار، تنظیم داروها و پیشگیری از عوارض ثانویه

• فیزیوتراپی و کاردرمانی در منزل برای بهبود قدرت عضلانی، افزایش تعادل، بازآموزی مهارت‌های حرکتی و بازگشت به فعالیت‌های روزمره

• پایش منظم علائم حیاتی شامل فشار خون، ضربان قلب، سطح اکسیژن و قند خون

• آموزش تخصصی خانواده و مراقبان در زمینه جابه‌جایی ایمن بیمار، تغذیه مناسب، پیشگیری از زخم بستر و مدیریت مشکلات گفتاری یا بلع

با بهره‌گیری از این روش، بیمار می‌تواند در محیط آرام و آشنا‌ی خانه، بدون استرس جابه‌جایی و بدون خطر ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی، مراحل درمان و بازتوانی خود را ادامه دهد. این رویکرد همچنین باعث افزایش آرامش روانی بیمار و خانواده شده و شانس بهبود عملکردهای جسمی و شناختی را به‌طور چشمگیری بالا می‌برد.