همه چیز درباره واکسن آنفلوانزا

واکسن آنفولانزا چیست و چرا اهمیت دارد؟

واکسن آنفولانزا (Influenza Vaccine) نوعی واکسن ایمن‌کننده است که با هدف محافظت از بدن در برابر ویروس‌های آنفولانزای فصلی طراحی شده و هر سال با توجه به نوع ویروس‌های در گردش به‌روزرسانی می‌شود. برخلاف سرماخوردگی معمول، آنفولانزا یک بیماری ویروسی حاد، مسری و گاه خطرناک است که می‌تواند باعث بروز عوارض جدی در گروه‌های پرخطر شود. از آنجایی که ویروس آنفولانزا مدام دچار جهش ژنتیکی می‌شود، مصونیت طبیعی یا ایمنی ناشی از واکسن‌های سال گذشته برای فصول جدید کافی نیست؛ به همین دلیل دریافت سالانه واکسن ضروری است.

اهمیت واکسیناسیون آنفولانزا به دو دلیل اصلی است:

۱. کاهش خطر ابتلا و انتشار ویروس

واکسن با تحریک سیستم ایمنی بدن، آنتی‌بادی‌هایی علیه ویروس‌های محتمل همان سال تولید می‌کند. در صورتی که فرد در معرض ویروس قرار بگیرد، بدن آمادگی دفاعی بیشتری خواهد داشت و یا اصلاً به بیماری مبتلا نمی‌شود یا آن را بسیار خفیف‌تر تجربه می‌کند. در سطح جمعیت، واکسیناسیون گسترده به کاهش انتقال ویروس و ایجاد ایمنی جمعی منجر می‌شود که نقش مهمی در کنترل شیوع آنفولانزا دارد.

۲. محافظت از گروه‌های پرخطر

برخی از افراد در برابر آنفولانزا آسیب‌پذیرترند، مانند نوزادان، سالمندان، زنان باردار، بیماران مزمن و افرادی با ضعف سیستم ایمنی. برای این گروه‌ها، حتی ابتلای خفیف به آنفولانزا می‌تواند منجر به بستری‌شدن، عفونت‌های ثانویه مانند ذات‌الریه، و در برخی موارد مرگ شود. واکسیناسیون نه‌تنها از این افراد محافظت می‌کند، بلکه احتمال ابتلای اطرافیان آن‌ها را نیز کاهش می‌دهد.

چرا هر سال واکسن باید تزریق شود؟

ویروس آنفولانزا دارای چندین تیپ مختلف (مانند A و B) است که به‌طور مداوم تغییر می‌کنند. هر سال، سازمان جهانی بهداشت (WHO) و مراکز بهداشت جهانی با بررسی روند شیوع ویروس‌ها در سراسر دنیا، ترکیب جدیدی از ویروس‌های رایج را پیش‌بینی کرده و بر اساس آن، نسخه جدید واکسن تولید می‌شود. از این رو، حتی اگر فرد در سال گذشته واکسینه شده باشد، در سال جاری نیز باید مجدداً واکسن را دریافت کند تا در برابر انواع جدید ویروس محافظت شود.

انواع واکسن آنفولانزا و تفاوت آن‌ها

واکسن‌های آنفولانزا از نظر نوع ساخت، روش مصرف و گروه هدف دارای تفاوت‌هایی هستند. شناخت انواع واکسن آنفولانزا به انتخاب دقیق‌تر و اثربخش‌تر آن در گروه‌های سنی و شرایط پزشکی مختلف کمک می‌کند. واکسن‌های رایج آنفولانزا را می‌توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد: واکسن تزریقی غیرفعال و واکسن اسپری بینی با ویروس زنده ضعیف‌شده.

۱. واکسن تزریقی غیرفعال (Inactivated Influenza Vaccine)

این نوع واکسن رایج‌ترین و پرکاربردترین واکسن آنفولانزا است که حاوی ویروس‌های غیرفعال‌شده (کشته‌شده) یا قطعات پروتئینی ویروس است. واکسن تزریقی به‌صورت عضلانی، معمولاً در ناحیه بازو، تزریق می‌شود.

ویژگی‌های اصلی:

• مناسب برای افراد بالای ۶ ماه

• ایجاد پاسخ ایمنی بدون خطر ابتلا به بیماری

• در انواع سه‌ظرفیتی (Trivalent) و چهارظرفیتی (Quadrivalent) تولید می‌شود

تفاوت نوع سه‌ظرفیتی و چهارظرفیتی:

• واکسن سه‌ظرفیتی علیه دو نوع ویروس A (H1N1 و H3N2) و یک نوع ویروس B ایمنی ایجاد می‌کند.

• واکسن چهارظرفیتی علاوه‌بر موارد فوق، یک سویه دیگر از ویروس B را نیز پوشش می‌دهد و از این رو، گستره محافظتی آن بیشتر است.

۲. واکسن اسپری بینی با ویروس زنده ضعیف‌شده (Live Attenuated Influenza Vaccine – LAIV)

این واکسن به‌صورت اسپری داخل بینی تجویز می‌شود و حاوی ویروس زنده‌ای است که تضعیف شده تا نتواند باعث بیماری جدی شود اما همچنان پاسخ ایمنی مؤثری ایجاد می‌کند.

ویژگی‌های اصلی:

• فقط برای افراد سالم بین ۲ تا ۴۹ سال

• نباید در دوران بارداری یا در بیماران دارای نقص ایمنی استفاده شود

• گزینه مناسبی برای افرادی است که از تزریق می‌ترسند یا تحمل تزریق ندارند

۳. واکسن نوترکیب (Recombinant Influenza Vaccine – RIV)

در برخی کشورها، نوعی واکسن نوترکیب نیز تولید می‌شود که بدون استفاده از ویروس واقعی ساخته می‌شود، بلکه با استفاده از فناوری DNA ویروسی تولید می‌گردد. این واکسن برای افراد با حساسیت به تخم‌مرغ مناسب‌تر است.

واکسن آنفولانزا برای کودکان از چه سنی مجاز است؟

واکسن آنفولانزا برای کودکان از سن ۶ ماهگی به بالا توصیه و تأیید شده است. کودکان زیر ۶ ماه به دلیل نارس بودن سیستم ایمنی، هنوز واجد شرایط دریافت واکسن نیستند و برای محافظت از آن‌ها، واکسیناسیون اعضای خانواده و مراقبان مستقیم ضروری است (ایمنی غیرمستقیم یا Herd Immunity).

نکات مهم در مورد واکسن آنفولانزا در کودکان:

• برای کودکان ۶ ماه تا ۸ سال که برای اولین‌بار واکسن آنفولانزا دریافت می‌کنند، دو دوز به فاصله حداقل ۴ هفته لازم است.

• کودکانی که در سال‌های قبل واکسن زده‌اند، معمولاً فقط یک دوز نیاز دارند.

• در نوزادان و کودکان خردسال، واکسیناسیون می‌تواند از بروز آنفولانزای شدید، بستری و حتی مرگ جلوگیری کند.

• واکسن تزریقی شکل توصیه‌شده برای اکثر کودکان است، اما در برخی موارد واکسن اسپری بینی (LAIV) برای کودکان سالم بالای ۲ سال هم قابل استفاده است، البته با تأیید پزشک.

واکسیناسیون منظم و سالانه در کودکان، به‌ویژه در مهدکودک یا مدارس، نقش کلیدی در جلوگیری از شیوع آنفولانزا دارد.

چه کسانی باید واکسن آنفولانزا بزنند؟

واکسن آنفولانزا به‌طور کلی برای همه افراد بالای ۶ ماه توصیه می‌شود، اما برخی گروه‌ها به‌دلیل خطر بالاتر ابتلا یا بروز عوارض شدید، اولویت بالاتری برای دریافت واکسن دارند. این افراد عبارت‌اند از:

گروه‌های پرخطر که حتماً باید واکسن آنفولانزا دریافت کنند:

• نوزادان و کودکان بالای ۶ ماه: به‌ویژه کودکانی که به مهدکودک یا مدرسه می‌روند یا بیماری زمینه‌ای دارند.

• افراد بالای ۶۵ سال: به دلیل ضعف سیستم ایمنی و افزایش احتمال بستری و مرگ ناشی از آنفولانزا.

• زنان باردار: واکسن نه‌تنها از مادر محافظت می‌کند، بلکه ایمنی را به جنین نیز منتقل می‌کند.

• افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن: مانند دیابت، بیماری قلبی، آسم، بیماری‌های ریوی، کلیوی، یا کبدی.

• افراد دارای نقص ایمنی: از جمله بیماران تحت شیمی‌درمانی، ایدز، یا کسانی که داروهای تضعیف‌کننده ایمنی مصرف می‌کنند.

• کادر درمان و کارکنان مراکز بهداشتی: به‌دلیل تماس مکرر با بیماران و احتمال انتقال بیماری.

• ساکنان و کارکنان مراکز تجمعی: مانند خانه سالمندان، آسایشگاه‌ها، زندان‌ها یا پادگان‌ها.

• مراقبان نوزادان، سالمندان یا بیماران مزمن: حتی اگر خودشان سالم باشند، می‌توانند ناقل بیماری باشند.

افراد سالم نیز باید واکسن بزنند

هرچند تمرکز بر گروه‌های پرخطر است، اما افراد سالم نیز با دریافت واکسن از خود و اطرافیان محافظت می‌کنند. این اقدام باعث ایجاد ایمنی جمعی و کاهش گردش ویروس در جامعه می‌شود.

زمان مناسب تزریق واکسن آنفولانزا در سال

بهترین زمان برای تزریق واکسن آنفولانزا اوایل فصل پاییز، معمولاً در ماه‌های شهریور تا مهر است؛ یعنی پیش از شروع موج اصلی شیوع ویروس. چرا که حدود دو هفته طول می‌کشد تا بدن پس از تزریق، آنتی‌بادی‌های محافظتی تولید کند و به سطح ایمنی کافی برسد.

با این حال، اگر کسی در این بازه موفق به واکسیناسیون نشود، تزریق تا پایان پاییز و حتی در زمستان نیز مفید است؛ چرا که احتمال ابتلا به آنفولانزا تا پایان اسفند ادامه دارد. به‌ویژه برای کسانی که در محیط‌های پرجمعیت حضور دارند یا قصد سفر دارند، هرچه زودتر واکسن تزریق شود، بهتر است.

عوارض واکسن آنفولانزا چیست؟

واکسن آنفولانزا معمولاً ایمن و بدون عارضه جدی است. با این حال، برخی افراد ممکن است دچار عوارض خفیف و گذرا شوند که معمولاً طی ۱ تا ۲ روز بهبود می‌یابند. این عوارض عبارت‌اند از:

• درد، قرمزی یا تورم محل تزریق

• تب خفیف، لرز یا احساس بدن‌درد

• سردرد، خستگی یا ضعف موقت

• در مورد واکسن اسپری بینی: گرفتگی بینی، عطسه یا گلودرد

واکنش‌های آلرژیک شدید بسیار نادر است، اما در صورت بروز علائمی مانند کهیر، تنگی نفس یا افت فشار خون پس از تزریق، باید سریعاً به پزشک مراجعه شود. درخواست ویزیت در منزل توسط پزشک عمومی و متخصصمرکز خدمات بالینی در منزل سهاطب به صورت 24 ساعته حتی در ایام تعطیل قابل ارائه است.

واکسن آنفولانزا برای چه کسانی مضر است؟

هرچند واکسن آنفولانزا برای بیشتر افراد بی‌خطر است، اما در برخی شرایط باید با احتیاط یا پس از مشورت با پزشک انجام شود. مواردی که تزریق واکسن منع نسبی یا کامل دارد شامل:

• نوزادان زیر ۶ ماه: واکسن برای این گروه سنی تأیید نشده است.

• افراد با حساسیت شدید به تخم‌مرغ: برخی انواع واکسن‌ها در محیط حاوی پروتئین تخم‌مرغ تولید می‌شوند.

• کسانی که سابقه واکنش آلرژیک شدید به واکسن آنفولانزا دارند

• افراد با تب بالا یا بیماری حاد در زمان تزریق: باید تا بهبودی کامل صبر کنند.

• بیماران مبتلا به سندرم گیلن‌باره (GBS): در صورت سابقه این بیماری پس از واکسیناسیون، لازم است با پزشک مشورت شود.

در بیشتر موارد، با انتخاب نوع مناسب واکسن و رعایت نکات ایمنی، واکسیناسیون برای اکثریت افراد قابل انجام است.

واکسن آنفولانزا کجا تزریق میشود؟

واکسن آنفولانزا در مراکز مختلف درمانی و بهداشتی قابل تزریق است. این واکسن را می‌توان در مراکز بهداشت، درمانگاه‌ها، بیمارستان‌ها، داروخانه‌های منتخب و برخی کلینیک‌های خصوصی دریافت کرد. با این حال، برخی افراد مانند سالمندان، بیماران مزمن، یا کسانی که توانایی خروج از منزل را ندارند، ممکن است ترجیح دهند واکسن را در خانه دریافت کنند.

مرکز خدمات پزشکی سهاطب امکان تزریق واکسن آنفولانزا در منزل را نیز فراهم کرده است. خدمات پرستاری در منزل توسط تیم پرستاری سهاطب با رعایت کامل اصول بهداشتی و ایمنی، واکسیناسیون را در محل زندگی فرد انجام ، تا از خطرات احتمالی حضور در مراکز درمانی شلوغ جلوگیری شود.

نحوه تزریق واکسن آنفولانزا چگونه است؟

واکسن آنفولانزا بسته به نوع آن، به‌صورت تزریقی یا از طریق اسپری بینی تجویز می‌شود. روش رایج‌تر، تزریق عضلانی است که معمولاً در عضله بازو (دلتوئید) انجام می‌شود. در کودکان خردسال، ممکن است تزریق در عضله جلویی ران صورت گیرد.

نوع دوم واکسن که به‌صورت اسپری بینی استفاده می‌شود، فقط برای افراد سالم بین ۲ تا ۴۹ سال و در شرایط خاص توصیه می‌شود و برای زنان باردار یا بیماران دارای نقص ایمنی مناسب نیست.

در صورت استفاده از خدمات سهاطب، پرستار واجد شرایط با بررسی سابقه پزشکی و واکنش‌های احتمالی، فرایند تزریق را به‌شکل ایمن و اصولی انجام داده و پس از آن نیز وضعیت عمومی فرد را پایش می‌کند تا در صورت نیاز اقدامات لازم به‌موقع انجام شود.

واکسن آنفولانزا هلندی چیست؟

«واکسن آنفولانزا هلندی» یک اصطلاح رایج در بازار دارویی ایران است که به واکسن‌های تولیدشده یا وارداتی از کشور هلند اشاره دارد. این واکسن‌ها معمولاً توسط شرکت‌های معتبر دارویی اروپایی مانند Abbott (Mylan) یا Influvac تولید می‌شوند و از نظر کیفیت، ایمنی و اثربخشی در سطح بالایی قرار دارند. یکی از شناخته‌شده‌ترین انواع این واکسن‌ها، Influvac Tetra است که به‌صورت چهارظرفیتی (Quadrivalent) طراحی شده و از بدن در برابر دو نوع ویروس آنفولانزای A و دو نوع B محافظت می‌کند.

واکسن هلندی برخلاف برخی واکسن‌های تولید داخلی یا آسیایی، دارای استانداردهای اروپایی، مجوز سازمان بهداشت جهانی (WHO) و عوارض جانبی بسیار محدود است. از این‌رو، بسیاری از پزشکان آن را برای گروه‌های حساس مانند سالمندان، بیماران مزمن، زنان باردار و کودکان توصیه می‌کنند.

در ایران، این واکسن از طریق شرکت‌های رسمی واردکننده و برخی مراکز معتبر مانند سهاطب که یکی از شعب فعال مرکز 1458 است قابل دسترسی و تزریق در منزل است. اگر به دنبال واکسنی با کیفیت بالا، ماندگاری مناسب و تأثیر اثبات‌شده هستید، واکسن آنفولانزا هلندی می‌تواند گزینه‌ای قابل‌اعتماد باشد.

تأثیر واکسن آنفولانزا بر شدت بیماری

واکسن آنفولانزا حتی در مواردی که از ابتلا کامل جلوگیری نمی‌کند، نقش مهمی در کاهش شدت بیماری دارد. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که افرادی که واکسن آنفولانزا را دریافت کرده‌اند، در صورت ابتلا به نوع فعال ویروس، علائم خفیف‌تری تجربه می‌کنند و کمتر به عوارض جدی مانند ذات‌الریه، نارسایی تنفسی یا بستری در بیمارستان دچار می‌شوند. این واکسن به‌ویژه در سالمندان، کودکان و بیماران زمینه‌دار می‌تواند احتمال بستری در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) و مرگ‌ومیر ناشی از آنفولانزا را کاهش دهد. در نتیجه، اهمیت واکسیناسیون تنها در پیشگیری نیست، بلکه در مدیریت و تخفیف پیامدهای بالینی آنفولانزا نیز به‌شدت مؤثر است

تفاوت واکسن آنفولانزا و واکسن کرونا

اگرچه هر دو واکسن برای کاهش شیوع بیماری‌های ویروسی طراحی شده‌اند، اما از نظر ساختار، هدف و عملکرد با یکدیگر تفاوت دارند:

در نتیجه، لازم است که هر دو واکسن به‌صورت جداگانه و طبق برنامه‌ریزی پزشکی دریافت شوند.

آیا واکسن آنفولانزا بزنیم یا نه؟

پاسخ کوتاه و علمی: بله، حتماً.

دریافت واکسن آنفولانزا نه‌تنها برای حفظ سلامت فردی، بلکه برای جلوگیری از اپیدمی‌های فصلی و محافظت از دیگران در جامعه، به‌ویژه افراد آسیب‌پذیر، ضروری است. حتی اگر شما فردی سالم باشید، ممکن است ویروس را به سالمند یا کودکی در خانواده منتقل کنید. واکسیناسیون سالیانه باعث می‌شود:

• خطر ابتلا یا شدت بیماری کاهش یابد

• از هزینه‌های درمانی و غیبت کاری جلوگیری شود

• ایمنی جمعی در جامعه افزایش یابد

سهاطب با ارائه واکسیناسیون در منزل، این امکان را فراهم کرده است که بدون مراجعه به مراکز درمانی، واکسن را با خیال راحت و طبق آخرین دستورالعمل‌های علمی دریافت کنید. بنابراین، پاسخ آگاهانه به این پرسش آن است که: هر سال، واکسن آنفولانزا را دریافت کنید.