چطور بفهمیم دچار کم‌آبی بدن شده‌ایم؟
آب بخش جدایی‌ناپذیر حیات و عنصر اصلی عملکرد درست بدن است. حدود ۶۰ درصد وزن بدن انسان از آب تشکیل شده و هر سلول، بافت و اندام برای ادامه فعالیت‌های حیاتی به آن نیاز دارد. وقتی بدن حتی مقدار کمی از آب خود را از دست بدهد، نشانه‌های کم‌آبی ظاهر می‌شود. متأسفانه بسیاری از افراد این علائم را جدی نمی‌گیرند و تصور می‌کنند فقط یک خستگی یا بی‌حالی ساده است. در حالی که ادامه‌دار شدن کم‌آبی می‌تواند به مشکلاتی مثل کاهش تمرکز، افت فشار خون، سنگ کلیه و حتی مشکلات قلبی منجر شود. شناخت نشانه‌های کم‌آبی و توجه به هشدارهای بدن، بهترین راه برای پیشگیری از این عوارض است. همچنین در صورت مشاهده این نشانه‌ها کافی است با مرکز سهاطب تماس بگیرید و برای ویزیت در منزل اقدام نمایید.
نشانه‌ها و علائم کم‌آبی بدن
کم‌آبی بدن یعنی کاهش میزان مایعات ضروری که بدن برای عملکرد طبیعی به آن نیاز دارد. وقتی میزان آب از حد تعادل پایین‌تر بیاید، بدن شروع به ارسال علائم هشداردهنده می‌کند. شناخت این نشانه‌ها بسیار مهم است، چون هرچه زودتر متوجه کم‌آبی شوید، راحت‌تر می‌توانید آن را جبران کنید. مهم‌ترین علائم کم‌آبی بدن عبارت‌اند از:
- احساس تشنگی شدید
اولین علامت و در واقع هشدار اولیه بدن برای کمبود آب، احساس تشنگی است. اگر دائماً احساس تشنگی می‌کنید یا دهانتان خشک است، یعنی بدن شما نیاز فوری به مایعات دارد.
- خشکی دهان، لب‌ها و زبان
وقتی آب بدن کاهش پیدا می‌کند، غدد بزاقی نمی‌توانند به‌خوبی عمل کنند. در نتیجه دهان خشک، زبان زبر و ترک‌خوردگی لب‌ها ظاهر می‌شود. این حالت به‌ویژه صبح‌ها یا پس از فعالیت زیاد بیشتر دیده می‌شود.
- کاهش حجم ادرار یا تغییر رنگ آن
یکی از شاخص‌ترین نشانه‌های کم‌آبی، کاهش تعداد دفعات ادرار یا تیره شدن رنگ آن است. ادرار طبیعی باید به رنگ زرد روشن باشد، اما در صورت کم‌آبی، رنگ آن به زرد تیره، نارنجی یا حتی قهوه‌ای تغییر می‌کند.
- خستگی، بی‌حالی و احساس سنگینی
کم‌آبی باعث کاهش حجم خون و در نتیجه کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز و عضلات می‌شود. به همین دلیل فرد دچار خستگی، خواب‌آلودگی و بی‌انرژی بودن می‌شود، حتی اگر خوب خوابیده باشد.
- سرگیجه و سردرد
کمبود آب باعث کاهش فشار خون و اختلال در گردش خون مغز می‌شود. این موضوع می‌تواند سردردهای مکرر، سرگیجه یا تاری دید به همراه داشته باشد.
- خشکی و کاهش خاصیت ارتجاعی پوست
پوست یکی از ارگان‌هایی است که خیلی سریع به کم‌آبی واکنش نشان می‌دهد. در این حالت پوست خشک، کدر، پوسته‌پوسته یا شل می‌شود. اگر پوست را با دست نیشگون بگیرید و دیر به حالت اولیه برگردد، یعنی بدن کم‌آب است.
- یبوست
برای حرکت طبیعی روده و دفع راحت، آب نقش اساسی دارد. کم‌آبی باعث می‌شود مدفوع خشک، سفت و دفع آن دشوار شود. یبوست یکی از نشانه‌های شایع کمبود مایعات است.
- تپش قلب یا تنگی نفس خفیف
وقتی حجم خون کاهش پیدا می‌کند، قلب مجبور است سریع‌تر بتپد تا اکسیژن کافی را به اعضای بدن برساند. این موضوع باعث افزایش ضربان قلب و گاهی احساس تنگی نفس می‌شود.
نشانه‌های کم‌آبی بدن در کودکان و سالمندان
در کودکان و سالمندان علائم ممکن است کمی متفاوت یا شدیدتر باشد.
در کودکان:
- گریه بدون اشک
- خشک شدن پوشک برای بیش از ۶ ساعت
- بی‌قراری یا خواب‌آلودگی غیرعادی
در سالمندان:
- کاهش هوشیاری
- بی‌حالی شدید
- کاهش تمرکز و گیجی
چه کسانی بیشتر در معرض کم‌آبی هستند؟
کم‌آبی می‌تواند هر کسی را درگیر کند، اما برخی گروه‌ها به دلایل مختلف بیشتر در معرض آن قرار دارند. شناخت این گروه‌ها به شما کمک می‌کند پیشگیری بهتری انجام دهید.
- کودکان
کودکان به دلیل نسبت بالای آب بدن به وزنشان و سیستم تنظیم مایعات کمتر تکامل‌یافته، سریع‌تر دچار کم‌آبی می‌شوند. همچنین کودکانی که اسهال یا استفراغ دارند، به سرعت آب و الکترولیت‌های بدنشان را از دست می‌دهند.
- سالمندان
با افزایش سن، حس تشنگی کاهش می‌یابد و سالمندان ممکن است به اندازه کافی آب ننوشند. علاوه بر این، برخی بیماری‌ها و داروها (مثل داروهای ادرارآور) ریسک کم‌آبی را افزایش می‌دهند.
- ورزشکاران و افراد فعال بدنی
فعالیت‌های ورزشی شدید باعث تعریق زیاد می‌شود و بدن آب و الکترولیت‌های مهم را از دست می‌دهد. ورزشکارانی که در هوای گرم یا خشک تمرین می‌کنند، بیش از سایرین در معرض کم‌آبی قرار دارند.
- افرادی که در مناطق گرم و خشک زندگی می‌کنند
هوای گرم و خشک باعث تعریق بیشتر و از دست رفتن سریع آب بدن می‌شود. افرادی که در چنین مناطق جغرافیایی زندگی می‌کنند یا کارهای بیرون از خانه انجام می‌دهند، باید میزان آب مصرفی خود را به‌طور ویژه کنترل کنند.
- کسانی که داروهای خاص مصرف می‌کنند
برخی داروها مانند مدرها، ملین‌ها یا داروهای کاهش فشار خون، باعث افزایش دفع آب از بدن می‌شوند. مصرف همزمان این داروها بدون جایگزینی کافی مایعات می‌تواند منجر به کم‌آبی شود.
- افراد بیمار یا با شرایط خاص
کسانی که دچار تب شدید یا بیماری‌های عفونی هستند، افرادی که اسهال یا استفراغ دارند، بیماران دیابتی که کنترل قند خونشان به درستی انجام نمی‌شود.
راه‌های درمان خانگی کم‌آبی بدن
کم‌آبی بدن اگر خفیف یا متوسط باشد، اغلب با روش‌های ساده خانگی قابل جبران است. رعایت چند نکته ساده می‌تواند به شما کمک کند تا دوباره سطح آب بدن به حالت طبیعی بازگردد و از عوارض جدی پیشگیری کنید.
- نوشیدن آب کافی و منظم
ساده‌ترین و مؤثرترین روش، نوشیدن آب است. بهتر است روزانه حداقل ۸ لیوان آب بنوشید و در طول روز نوشیدن آب را به صورت منظم انجام دهید، نه فقط وقتی احساس تشنگی کردید.
- مصرف میوه‌ها و سبزیجات آبدار
میوه‌ها و سبزیجاتی مثل هندوانه، خیار، پرتقال، کرفس و توت‌فرنگی علاوه بر آب، ویتامین‌ها و املاح مورد نیاز بدن را تأمین می‌کنند و در جبران کم‌آبی بسیار مؤثر هستند.
- نوشیدنی‌های طبیعی و الکترولیت‌دار
دوغ کم‌نمک، آب نارگیل، شربت‌های طبیعی و آب‌میوه‌های تازه می‌توانند به تأمین آب و الکترولیت‌های از دست رفته بدن کمک کنند. مصرف نوشیدنی‌های صنعتی یا قندی زیاد توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است کم‌آبی را تشدید کنند.
- اجتناب از نوشیدنی‌های کافئین‌دار و الکلی
چای و قهوه زیاد و نوشیدنی‌های الکلی باعث افزایش دفع ادرار می‌شوند و کم‌آبی بدن را تشدید می‌کنند. در زمان کم‌آبی بهتر است مصرف این نوشیدنی‌ها محدود شود.
- تنظیم محیط و فعالیت بدنی
در هوای گرم و خشک، کاهش فعالیت‌های شدید بدنی، استفاده از لباس‌های سبک و نخی و حضور در محیط‌های خنک می‌تواند میزان تعریق و از دست رفتن آب بدن را کاهش دهد.استفاده از روش‌های ساده برای افزایش جذب آب
هشدار: در صورتی که کم‌آبی شدید باشد و همراه با علائمی مانند سرگیجه شدید، تپش قلب زیاد، گیجی یا کاهش هوشیاری باشد، درمان خانگی کافی نیست و باید سریعاً به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه شود.
چه زمانی کم‌آبی بدن خطرناک است؟
کم‌آبی بدن می‌تواند از حالت خفیف و قابل جبران خانگی تا حالت شدید و خطرناک متغیر باشد. تشخیص به‌موقع نشانه‌های جدی، اهمیت زیادی دارد، زیرا کم‌آبی شدید می‌تواند به مشکلات جدی مثل نارسایی کلیه، اختلال در فشار خون، آسیب قلبی و حتی بیهوشی منجر شود.
اگر هر یک از علائم زیر را مشاهده کردید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- کاهش شدید حجم ادرار یا توقف کامل آن: وقتی بدن آب کافی ندارد، کلیه‌ها نمی‌توانند عملکرد طبیعی داشته باشند.
- گیجی، خواب‌آلودگی شدید یا کاهش هوشیاری: کم‌آبی شدید باعث کاهش جریان خون به مغز می‌شود و اختلالات ذهنی ایجاد می‌کند.
- تپش قلب زیاد یا نامنظم: بدن برای جبران کمبود آب، فشار خون را بالا نگه می‌دارد که باعث افزایش ضربان قلب می‌شود.
- افت فشار خون یا غش کردن: کم‌آبی شدید می‌تواند منجر به کاهش فشار خون و نارسایی گردش خون شود.
- تب بالا، استفراغ یا اسهال شدید: از دست رفتن سریع آب و املاح باعث تشدید کم‌آبی و اختلالات جدی می‌شود.
- خشکی شدید پوست و مخاط‌ها، لب‌های ترک خورده و چشم‌های فرو رفته: این علائم نشان‌دهنده کم‌آبی جدی و نیاز فوری به درمان هستند.
کم‌آبی شدید در کودکان، سالمندان و افرادی که بیماری مزمن دارند، خطرناک‌تر است و نیاز به مراقبت پزشکی سریع دارد. حتی اگر کم‌آبی خفیف باشد، ادامه‌دار شدن آن می‌تواند به مشکلات جدی منجر شود، بنابراین پیشگیری و توجه به علائم اولیه همیشه بهتر از درمان اورژانسی است.